Trên bản đồ thế giới, mỗi quốc gia đều có những hệ thống tính lịch riêng biệt, phản ánh nét đặc trưng của văn hóa và lịch sử của mình. Tuy nhiên, nhìn chung, chúng ta có thể phân loại các hệ thống lịch này thành ba loại chính: dương lịch, âm lịch và âm dương lịch. Đặc biệt, Việt Nam là một trong số ít các quốc gia trên thế giới sử dụng hệ thống âm dương lịch. Trong bài viết này, https://vansunhuy.net/ sẽ đưa bạn vào một hành trình khám phá về cơ sở hình thành nên dương lịch, âm lịch và âm dương lịch, cùng với khái niệm năm nhuận.
Năm dương lịch và sự hình thành của nó:
Dương lịch, một hệ thống lịch dựa trên chu kỳ quay của Trái Đất xung quanh mặt trời, đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Theo các nhà khoa học, thời gian mà Trái Đất cần để hoàn thành một vòng quay xung quanh mặt trời là 365 ngày 5 giờ 48 phút 46 giây. Tuy nhiên, để thuận tiện cho việc tính toán, con số này thường được làm tròn thành 365 ngày.
Để chia đều 365 ngày này cho 12 tháng, người ta đã dựa vào chu kỳ của mặt trăng, với 12 lần mặt trăng tròn khuyết trong một năm. Do phép chia này không thể chia đều, nên người ta đã phải chia thành các tháng đủ (31 ngày) và tháng thiếu (30 ngày), riêng tháng 2 là tháng thiếu nhưng chỉ có 28 ngày.
Khi cộng lại tất cả các ngày trong 12 tháng, chúng ta sẽ thu được tổng cộng 365 ngày, tương đương với số ngày trong một năm. Nhưng vấn đề đặt ra là làm thế nào để xử lý phần thừa của 5 giờ 48 phút 46 giây? Đáp án là con số này sẽ được cộng dồn qua 4 năm liên tiếp để tạo ra một ngày thêm, đó là ngày 29 của tháng hai. Do đó, mỗi bốn năm lại có một năm có 366 ngày, được gọi là năm nhuận.
Ngày nay, dương lịch đã trở thành hệ thống lịch chính thức được sử dụng rộng rãi ở hầu hết các nước phương tây như Anh, Mỹ, Pháp, Đức, và còn nhiều nước khác nữa.
Khám phá về năm âm lịch và quy luật của nó:
Lịch âm, một hệ thống lịch dựa trên chu kỳ tròn khuyết của Mặt Trăng, đã đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình lịch sử và văn hóa của nhiều quốc gia. Người xưa đã nhận ra rằng Mặt Trăng tròn khuyết theo một quy luật nhất định, với một chu kỳ trung bình là 29,53 ngày. Để thuận tiện cho việc tính toán, người ta đã quy định tháng đủ có 30 ngày, trong khi tháng thiếu có 29 ngày. Vì có 12 lần Mặt Trăng tròn khuyết trong một năm, nên một năm âm lịch sẽ có 354 hoặc 355 ngày.
Theo các nhà khảo cổ học, lịch âm đã xuất hiện ở Trung Quốc và Ai Cập từ thời cổ đại. Đây cũng chính là hai nước đầu tiên áp dụng lịch âm vào đời sống hàng ngày, tạo nên một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử phát triển của hệ thống lịch.
Lịch âm dương: Sự kết hợp hoàn hảo giữa lịch âm và lịch dương:
Lịch âm dương, một hệ thống lịch được hình thành dựa trên cơ sở của cả lịch âm và lịch dương, đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của nhiều quốc gia như Việt Nam, Trung Quốc, Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc, và Triều Tiên. Đối với những nước có nền sản xuất nông nghiệp là chủ yếu, việc sử dụng lịch âm dương là vô cùng quan trọng và cần thiết. Mặt khác, các hoạt động của ngành hàng hải, ngư nghiệp cũng không thể tách rời khỏi lịch âm dương. Trong tín ngưỡng văn hóa của người Việt, lịch âm dương được sử dụng để xem ngày tốt xấu, xem ngày khai trương, xem ngày động thổ, xem ngày cưới hỏi, và rất nhiều công việc trọng đại khác.
Sự thay đổi của thời tiết do Trái Đất quay xung quanh Mặt Trời đã tạo nên cơ sở để hình thành dương lịch. Việc sử dụng cách chia tháng nhuận để tính lịch phù hợp với chu kỳ thay đổi của thời tiết chính là sự kết hợp hài hòa giữa âm lịch và dương lịch.
Khái niệm "nhuận" trong lịch là gì? Vì sao lại có nhuận?
Nhuận là một khái niệm do người làm lịch đặt ra nhằm cho thời gian phù hợp với quy luật thiên nhiên. Cả dương lịch và âm lịch đều có nhuận. Bạn muốn xem tuổi hợp nhau thì có thể xem ngay tại đây: https://buckeyelibrary.weebly.com/ Quá trình phát triển của lịch sử loài người là quá trình tìm kiếm để chọn lọc những đơn vị thời gian phù hợp nhất để phục vụ cho hoạt động xã hội. Lịch (âm lịch và dương lịch) là những bảng ghi thứ tự thời gian, chia chuỗi thời gian liên tục thành những đơn vị thời gian và sắp xếp chúng thành một hệ đếm phù hợp với nhu cầu của con người.
Trong thế giới trời sao, có ba đơn vị thời gian thiên nhiên quan trọng, gắn liền với thế giới trần gian - một thế giới của muôn loài động vật rất phong phú và đa dạng. Ba đơn vị thời gian đó là: Năm Mặt trời, Tháng Mặt trăng, và Ngày. Ba đơn vị thời gian này là bộ máy chỉ thời gian trong thái dương hệ của chúng ta, không phải do con người tự đặt ra.
Các nhà thiên văn khí tượng đã nhận thấy 3 đơn vị thời gian thiên nhiên này không thông ước với nhau, nghĩa là không tìm được một số nào chia hết cho cả 3 đơn vị. Vì vậy, nếu lấy ngày làm đơn vị thì tháng Mặt trăng và năm Mặt trời không phải là số ngày nguyên, mà có vô số số lẻ.
Người làm lịch thì phải tính năm, tháng có bao nhiêu ngày. Bởi vậy những phần lẻ trên đây đã làm cho bài toán tính lịch trở thành hắc búa. Nếu bỏ phần lẻ đi thì tháng không đúng với tuần trăng, năm không đúng với mùa khí hậu; mà lịch thì phải lấy tròn. Do đó trong âm lịch phải có tháng thiếu (29 ngày), tháng đủ (30 ngày); trong dương lịch có tháng 30 ngày, tháng 31 ngày; riêng tháng hai là 28 ngày hoặc 29 ngày. Năm, phải có năm thường, năm nhuận (dài hơn). Đây không phải là một quy luật thiên nhiên, mà là một quy luật chủ quan dùng thuật lấy thừa bù thiếu của người xếp lịch. Bởi vậy dương lịch và âm lịch đều có nhuận.
Điều này cho thấy sự tinh tế và sự linh hoạt trong việc tạo ra một hệ thống lịch phù hợp với quy luật thiên nhiên, nhưng cũng phù hợp với nhu cầu thực tế của con người. Việc tạo ra "nhuận" trong lịch không chỉ giúp chúng ta giữ cho thời gian luôn đồng bộ với quy luật thiên nhiên, mà còn giúp chúng ta có thể dễ dàng quản lý và sắp xếp thời gian trong cuộc sống hàng ngày.
Vì vậy, dù là âm lịch hay dương lịch, việc có "nhuận" đều là một phần không thể thiếu. Điều này không chỉ phản ánh sự sáng tạo và tinh tế của con người trong việc tìm hiểu và áp dụng quy luật thiên nhiên vào cuộc sống, mà còn cho thấy sự linh hoạt và thực tế trong việc tạo ra một hệ thống lịch phù hợp với nhu cầu của xã hội.